Kompost ve Gıda Atıkları / Sıfır Atık

Kompost ve gıda atıkları, sıfır atık projesiyle birlikte en çok aranan kelimeler arasında bu aralar. Tabii ki arayanlar tahmin edersiniz ki çevre duyarlılığı yüksek olan insanlar. Mavi gezegeni seven, onu korumaya çalışan insanlar, bıraktıkları ayak izlerini azaltmak üzerine kafa yoruyorlar. Biz de bir şeyler yapabilsek keşke dedik ve çıktık yola.

Çevre, ağaç, doğa, gıda bizim için de önemli konular. Önemli günlerde vurguluyoruz. Örneğin; Limit Aşım Günü, Dünya Yoksullukla Mücadele Günü. Aklımıza geldikçe de yapabileceklerimizi hatırlatıyoruz sizlere. Mesela Tohum Topu, İsrafa Hayır! Bayat Ekmek ile Tariflere Evet!

Gıda Atıkları

Doğadaki tüm canlıların ve tabii ki biz insanların hayatlarını idame ettirebilmek için gıdaya ihtiyacı var. Ve bu gıda elde etme yarışında en arsızca hareket eden de insan maalesef. O kadar arsızlaşmış ki insan denen canlı türü, diğer türlerin yok olmasına ve sonrasında da dünyada açlık gelişmesine sebep olmuş. Kompost konusuna da geleceğiz elbette ama önce ne nedir, ne oluyor iyice bir kavrayalım.

Gıda atığı nedir?

“İnsan tüketimi için üretilmiş; tüketilmesinde sağlık açısından hiçbir problem olmamasına rağmen: rengi, şekli ya da fazla üretim yüzünden tüketilmemiş, yarısı yenmiş, tabakta bırakılmış, çöpe atılmış tüm gıda ürünlerini kapsamaktadır.”

Gıda Kurtarma Derneği

diye açıklamış Gıda Kurtarma Derneği.

Birkaç İstatistikle Durumu Kavrayalım.

Düşünün her gün evlere giren, restoranlarda tüketilen tüm gıda malzemelerinin üçte biri, ya zayi oluyor ya da öylece çöpe gidiyor. Üçte biri! Ne kadar korkunç geliyor kulağa değil mi? Her yıl 1,3 milyar ton gıda atığı üretiyoruz. Ve bu çöpe atılan gıda maddelerinin dörtte biriyle yaklaşık 800 milyon açlık çeken insanı doyurabiliyoruz. Ne acı!

Besin gruplarına göre bakarsak her yıl meyve-sebzelerin %40-50’si, tahılların %30’u, yağlı tohumlar, et ve süt grubunun %20, balıkların %35’i çöpe atılıyor.

Zenginleştikçe daha çok gıdayı atığa dönüştürüyoruz. İşte bunu anlatan sayılar. Sanayileşmiş ülkelerde bu maliyet 680 milyar dolarken gelişmekte olan ülkelerde 310 milyar dolar.

Bir başka istatistik de ülkemizden. Türkiye’de yılda 18.8 milyon ton gıda çöp oluyor. Topraklarımızda yetişen meyve ve sebzenin yüzde 50’si israf oluyor. Ve her gün yaklaşık 5 milyon ekmek çöp oluyor.

O halde gıda atıklarının önüne geçmek gerekir. Bu sadece dünyadaki açlığın önüne geçmek için değil o gıdalar üretilirken harcanan toprak, su, enerji ve insan gücünde de tasarrufa sebep olacak. Dünyanın gelecek nesle daha az zararla devredilmesini sağlayacak.

Çevresel kirlilik de önlenecek, kaynakların daha etkin ve verimli kullanılması sağlanacak bu atıkların önüne geçilmesiyle.

Gıda atıkları hakkında aşağıda vereceğim linkleri ziyaret etmeniz olayın boyutunu anlamanızı kolaylaştıracaktır.

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü

Gıda Kurtarma Derneği

Gıdamızı korumak, israfı önlemek için ne yapabiliriz?

Kompost konusuna geleceğiz ama lütfen acele etmeyin. Yapacak o kadar çok ve o kadar basit eylem var ki…

Öncesinde saygı sanırım en önemlisi. Yediğimiz gıda da saygıyı hak ediyor. O gıdanın geldiği topraktan, o gıdayı işleyen ellere kadar tamamı saygı bekler bizden. Annenizin yaptığı keki çöpe attığınızda anneniz üzülmez mi?

Sonrasında sıralayalım yapabileceklerimizi.

1. Öncelikle diyetinizin içeriğine bir bakın. Sağlıklı öğünler üzerinde çalışmak gıda atığını önemli ölçüde azaltır. Daha çok bakliyat, sebze içeren öğünlerimiz olsun.
2. İhtiyacınız kadar alın. Liste yaparsanız hem gıdalar çöpe gitmez hem de paranız cebinizde kalır.
3. Gıdaları depolamayı öğrenin. Doğru saklama çöpe gitmelerini engellemek için çok önemli. Stok yönetimini de öğrenin. Önce giren önce çıkar. Ama çöpe atmadan önce iyice inceleyin. Görünüşü iyi olmayan meyve ve sebzelerin de kullanılabileceğini unutmayın. Mesela bazı meyvelerin kabuklarından çay yapabilirsiniz!
4. Gıda etiketlerini okumak çok önemli. SKT yani son kullanma tarihi ya da içerik bilgilerini iyice öğrenin ki israf olmasın.
5. Artan yiyecekleri değerlendirmeyi öğrenin. Aslında biz geçmişte böyleydik, değerlendirirdik. Kadınbudu köfte nasıl doğdu sanıyorsunuz?
6. Paylaşmak çözüm aslında. Yaptığınız yemek fazla mı gözüktü gözünüze? Alt katınızdaki yaşlı teyze bu bir tabak çorbaya çok sevinecek. Ya da iki dilim kekle üst katınızdaki üniversite öğrencilerinin gönlünü kazanıp, gürültü yapmalarını engelleyebilirsiniz.
7. Yerel gıda ve yerel üretici kavramlarını unutmayın. Bizim topraklarımızda yetişen, üretilen gıdaları tercih edin. Semt pazarlarında köylü esnaftan alışveriş yapın.
8. Ve tabii ki kompost!

Ve sırada o çok konuşulan kompost

Gıda atıkları konusuna biraz hızlıca da olsa baktık. Yapabileceklerimizi konuştuk. Sıra geldi o atıkları değerlendirmenin en popüler adımına. Kompost. Önce tanımlayalım.

Kompost nedir?

Her şeyi bilen günümüz ansiklopedisi Vikipedi şöyle diyor kompost için:

“Bitkisel ve hayvansal atıkların nemli-oksijenli ortamda bozunarak dönüştüğü organik gübredir.”

Ruhun Doysun Platformu da şöyle açıklamış:

“Kompost, yenebilir bir takım atıkların, ağaç, dal, yaprak parçalarının çürütülmesi, öğütülmesi sonucu elde edilen doğal gübreye deniyor. Çürütmenin genelde olumsuz bir anlamı vardır ama konu kompost olunca, çürütmek yeniden yaşatmak demek. Bu gübreyle sebze, meyve ya da çiçek yetiştirirken kullandığınız toprak zenginleşiyor, toprağın iyi hava alabilmesi, işlenebilmesi kolaylaşıyor.”

Buğday Derneği Gönüllüsü Özlem Gürtunca “Kompost bir kabul meselesi” başlıklı yazısında şöyle anlatmış bizlere:

“En kısa tanımıyla kompostlaştırma, organik maddelerin biyolojik yöntemlerle ayrışmasını sağlamak için yapılan işlem. Daha basit haliyle, toprakta doğal olarak gerçekleşen madde döngülerinin taklit edilmesi. Hem basit hem kısası; gıda atıklarımızı toprağa dönüştürme eylemi. Kompost bir öze dönme meselesi, yaşamı her aşamasıyla tanıma hadisesi. Her şeyin başı, gıdanın sonu, döngünün tamamlandığı nokta, çemberin anahtarı, yolun açık kapısı, girişi. Kompost bir kabul meselesi.”

Basitçe, Kompost Nasıl Yapılır?

Basitçe anlatmaya çalışacağım. Ama önce detaylı bilgi almak için size yine bir değerli link vereceğim. Bu linkte bir kitap var. Kitabın adı; KOMPOSTKENT.

Her yerde her koşulda yapabiliriz aslında. Bir kaç türü var, yaşam şeklinize ya da ihtiyaçlarınıza uygun olarak. Mesela bir apartman dairesinde oturuyorsanız; fazla yer kaplamayan, koku ve sinek yapmayan yöntemler var sizin için.

Hızlıca bu işi yapmak için sıcak yöntemi, çok zamanınız yoksa ve bahçede uygun bir yeriniz varsa soğuk yöntemi kullanabilirsiniz.

Gene tam burada bir kitap önereceğim internetten okuyabileceğiniz; Kompost Rehberi.

Balkonda bile kompost yapabilirsiniz.

Önce bunu istemelisiniz. Gerçekten de iyi bir şey yapıyorsunuz. Bunu unutmayın.

İki tane iç içe geçebilen kap bulun. Meyve sebze kasaları, boya kovaları, plastik sepetler, çöp kovaları…

Alttaki süzülen suları tutmak için ki bu da aslında sıvı bir gübre olacak.

Üstteki ya da alttakinin içindekine bol bol delikler açın, çünkü toprağın hava alması çok önemli. Ama biriken toprak ve atık karışımının içinde yaşayacak olan solucanlar kaçmasın diye bu delikleri sineklik bir tülle kapatın.

Solucanlara gelirsek zaten yeterince beklerseniz kendiliğinden oluşacak ama yok ben bekleyemem diyorsanız Kırmızı Kaliforniya Solucanı bulmanız gerekir. Bakmayın adının havalı olduğuna gübreli olan her yerde var onlar.

Üstteki kovanın en altına bira toprak koyup ıslatıyoruz. Ama öyle çok çok değil. Çiçek büyütür gibi özene bezene.

Sonra sıra geldi gıda atıklarımızı kovanın içinde biriktirmeye. Ancak burada önemli bir nokta var. İyi kalite bir kompost oluşması için karbon ve azot miktarını doğru ayarlamak gerekir. Bu maddeleri ayrı ayrı biriktirirsek işimiz kolaylaşır. Belli oranlarda toprağın üzerine yayıp, tekrar toprak ile kapatıyoruz. Asidik gıdalar veya çok sulu atıkları dökmeyelim. Çünkü bu sefer kurtlanma ya da koku oluşabilir ki bunu istemeyiz.

İyi kalite bir kompost üretmek için aşağıdaki listeye bir göz atalım.

Azot, potasyum, fosfor ve çeşitli mineraller için:

• Yeşil taze yapraklar, çimenler, otlar, biçilmiş çimler…
• Çay posası, kahve telvesi, filtre kahve posası…
• Her türlü sebze artıkları, elma kabuğu, muz kabuğu, soyduğunuz patates soğan kabukları, vs…

Toprağın içinde sağlıklı bir hava ortamı oluşturmak yani karbon içeriği içinse;

• Çeşitli kuru ağaç yaprakları, kurumuş dallar, vs… Özellikle sonbaharda güzel fotoğraflar çekerken topladığınız yaprakları eve getirebilirsiniz. Özellikle ayva yaprakları çok değerli.
• Boya katılmamış kartonlar, parlak olmayan kağıtlar…
• Evinizdeki bitkilerin kuruyan yaprakları, bozulan kuruyan dalları…
• Ceviz, fındık, yer fıstığı, kestane kabukları.
• Hatta barbekünüzde kalan kömür tozları…

İşte bu kadar!

Doğaya duyduğumuz saygı ve sabrımızla yeniden bereketli toprağa kavuşacağız. Hatta biriktirdiğimiz kovanın içinde bir bakmışız attıklarımız birer fideye dönüşüp bize yeniden merhaba demiş. Onları orada görmek büyük bir sevinç olmalı kesinlikle.

Haydi o zaman! Elimizi taşın altına koyalım. Biz de bir şeyler yapmanın keyfine varalım. Ve inanın ki topraktan yaratılmış için toprakla uğraşmak en iyi terapi.